"Córka wodza plemienia Totu wybiega zdenerwowana ze swojego namiotu i krzyczy, że zginęła jej biżuteria. Wódz wioski zarządza śledztwo. W jego wyniku krąg podejrzanych zawęża się do kilku mężczyzn, mieszkańców wioski. Niestety wódz nie widzi możliwości ostatecznego ustalenia, który z nich jest w 100% winny. Dodatkowo każdy z podejrzanych zapewnia o swojej niewinności. Śledztwo utyka w martwym punkcie. Król wioski wzywa więc na pomoc szamana. Ten po chwili namysłu nakazuje, by każdemu podejrzanemu dać pełną miskę ryżu i mówi: „Ten z was, który zje ostatni, jest winny. Zaczynajcie!”.

Czy taki sposób wykrywania kłamstwa jest skuteczny? Czy można tą drogą ustalić, który z podejrzanych kłamie? Tak - rozwiązanie ma swoją logikę i uzasadnienie, które poznacie w punkcie 12 tego artykułu ;).

Literatura naukowa i opinie różnych psychologów są bardzo niejednoznaczne, jeśli chodzi o uniwersalne oznaki kłamstwa u wszystkich osób. I chociaż nie istnieje jednolity wzorzec werbalnych i behawioralnych symptomów towarzyszących kłamstwu, to jednak na podstawie badań możemy wyróżnić listę komunikatów, które mogą świadczyć, że nasz rozmówca mija się z prawdą.

1. Mikroekspresje

Paul Ekman w swojej książce „Emocje ujawnione” analizuje sygnały ukryte w mimice lub gestach, które mogą sygnalizować, czy człowiek mówi prawdę, czy jego emocje są prawdziwe; czy jakakolwiek osoba może świadomie nadać swojej twarzy wyraz szczerości, choć w rzeczywistości szczera nie jest. Okazuje się, że nie do końca. Dobry obserwator może bowiem zaobserwować na twarzy osoby mówiącej nieprawdę mikroekspresje, czyli mimowolne ruchy mimiczne trwające od 1,25 do 1,5 sekundy. Stanowią one niewerbalny przekaz na temat myśli i uczuć danej osoby. Mogą pojawiać się one na naszej twarzy, gdy świadomie chcemy ukryć prawdę, albo nie wiemy, co odpowiedzieć w danym momencie.

2. Nienaturalny ton głosu - często głośniejszy niż zazwyczaj

3. Wahanie podczas mówienia

„Co robił twój samochód pod centrum handlowym?” – pyta mój mąż. „Przecież miałaś być w pracy.” Oczywiście nie spodziewając się, że moja obecność w centrum handlowym zostanie odkryta (mąż prawie nigdy tam nie zagląda, a dziś umówił się tam wyjątkowo z klientem), nie przygotowałam sobie szybkiej i wiarygodniej odpowiedzi na to pytanie i mój głos najprawdopodobniej mnie zawiedzie. Będzie w nim słychać wahanie, niepewność, dużą ilość yyyyyy, eeeeee … a to niestety będzie podejrzane.

4. Błędy językowe – w tym: powtarzanie słów, zdań lub ich niekończenie

5. Wpadki pamięciowe

„Jeśli nie jesteś przekonany, że masz doskonałą pamięć, nie ulegaj pokusie mówienia kłamstwa” /Michael Eyqem de Montaigne/

6. Unikanie kontaktu wzrokowego lub przeciwnie – nadmierne wpatrywanie się w oczy rozmówcy

7. Adaptatory – czyli niespokojne ruchy rąk i stóp lub częste zmiany pozycji ciała

8. Gesty poprawiające ubranie

9. Duża częstotliwość mrugania

10. Dotykanie nosa, oczu, ust i uszu

11. Sztuczny uśmiech

„Uśmiech jest najprawdziwszym, kiedy jednocześnie uśmiechają się oczy” / ks. Jan Twardowski/ Wielki francuski neurolog Duchenne du Boulogne był pierwszym, który przedstawił tezę, że „brak ruchów mięśni związanych z odczuwaniem emocji (m.in. ruch zewnętrznych części mięśnia okrężnego oka) potrafi zdemaskować fałszywych przyjaciół”. Szczery uśmiech podczas którego śmieją się również oczy, powstają tzw. kurze łapki w kącikach oczu i ust nazywany jest od imienia jego twórcy „uśmiechem Duchenne’a”.

12. Suchość w ustach, odchrząkiwanie i nerwowe przełykanie śliny

… i tu nadszedł czas na rozwiązanie sprytnego śledztwa w sprawie zaginionej biżuterii córki wodza plemienia Totu. Otóż jednym z charakterystycznych objawów kłamstwa jest zasychanie w gardle. W związku z tym osobie najbardziej zestresowanej (kłamcy) trudniej było przełykać jedzenie, niż osobom, które nie miały powodu się denerwować. Zwłaszcza, że było to jedzenie suche, jak np. ryż. Oczywiście opowieść ta jest anegdotą, ale nie da się ukryć, że osoby mijające się z prawdą często mają tzw. „ściśnięte” gardło i problemy z przełykaniem.

Wszystkie wymienione metody, mimo że uniwersalne nie dadzą nam zawsze i jednoznacznie 100-procentowej odpowiedzi, czy nasz rozmówca kłamie czy nie. Brak kontaktu wzrokowego może oznaczać bowiem również nieśmiałość, suchość w ustach – zaziębienie a mruganie – zapalenie spojówek itp.

Jeśli więc nie mamy do czynienia z Pinokiem, który jest chyba jedyną postacią na świecie, po której natychmiast było widać, że mija się z prawdą, ponieważ kłamstwo automatycznie wiązało się z wydłużaniem jego nosa, to pozostaje nam tylko uważnie słuchać i prawidłowo odczytywać sygnały werbalne i niewerbalne naszych rozmówców. Jeśli są niespójne , to warto je dodatkowo zweryfikować.

Chcąc nauczyć się technik efektywnej komunikacji interpersonalnej na poziomie werbalnym, niewerbalnym i pisemnym, technik wywierania wpływu, zapraszam do udziału w moich szkoleniach o podobnej tematyce.

Agnieszka Olejnik, Trener - Ekspert AVEHNANSEN