Kiedy próbujemy wyrazić swoje myśli zwięźle i prosto, czasami robimy błędy językowe, których nawet nie jesteśmy świadomi. Będąc w towarzystwie osób zaznajomionych w temacie, zostaniemy najprawdopodobniej grzecznie poprawieni. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, skąd biorą się te zasady językowe, których powinniśmy przestrzegać. Chodzi tu o coś, co nazywa się uzusem językowym. Czy zastanawialiśmy się kiedyś, jakie słowa używają ludzie wokół nas i my sami i jak to się ma do oficjalnych zasad języka oraz do nowych wyrażeń, które stają się częścią uzusu językowego?
Spis treści:
Czym jest uzus językowy?
Uzus stanowi przyjęty w danej społeczności sposób posługiwania się systemem językowym. Ustalone w jego ramach zwyczaje uważa się za poprawne, szeroko rozpowszechnione i wymagane w używaniu języka. Uzus ustala również reguły łączenia jednostek języka. Jest to pojęcie szersze wobec normy językowej, ponieważ zawiera zbiór elementów językowych, którymi posługują się określone środowiska.
Pracujesz w administracji i chcesz podnieść swoje kompetencje językowe?
Zapisz się na szkolenia otwarte z administracji publicznej
Jak uzus wpływa na normę językową?
Kształtowanie się normy językowej jest uzależnione od uzusu – jeśli pewne elementy, początkowo uznawane za niepoprawne, staną się szeroko rozpowszechnione, a tym samym zaczną należeć do uzusu, to uzyskają one status poprawnych w ramach normy użytkowej, skąd po jakimś czasie mogą przejść do normy wzorcowej. Im częściej w języku pojawia się błąd językowy w kontekście wcześniej przyjętych reguł i jeśli owe wcześniejsze reguły zostają z czasem zapominane i mniej chętnie używane, to wcześniejszy błąd zamienia się w nowo ustaloną wzorcową regułę mówienia. Zrozumienie zmian zachodzących w uzusie pozwala lepiej zrozumieć dynamikę ewolucji języka polskiego.
Uzus a norma językowa - różnice
Uzus można zatem rozumieć jako wciąż rozwijający się, uzależniony od obecnie używanych wyrażeń i zwrotów, system, od którego obecnej formy warunkowana jest norma wzorcowa naszej mowy. Nasze obecnie popełniane pomyłki lub używanie zwrotów popularnych, a innych od wzorca, kształtuje przyszły uzus. Z kolei norma językowa to zbiór reguł dotyczących używania środków językowych, które zostały ustalone przez językoznawców i są uznawane przez społeczność za obowiązujące.
Uzus językowy - przykłady
W języku polskim istnieje wiele słów uważanych za zwroty wzorcowe, które są wynikiem powszechnie używanego błędu. Popularnym przykładem ukazującym to, jak powszechnie używany błąd powoli zastępuje wcześniej wzorcowy przykład, jest używanie zaimka wskazującego - tę lub tą. Jak gramatycznie poprawnie powinno wyglądać używanie tego zaimka?
Można to pokazać na przykładzie. Które zdanie jest poprawne – „podaj mi tą książkę” czy „widziałem Cię z tą książką”? Otóż poprawna odpowiedź to ta druga - ,,widziałem Cię z tą książką". Zaimka wskazującego ,,tą" używa się tylko w połączeniu z narzędnikiem - (z) kim, (z) czym? ,,z tą książką”. Z jakiego więc powodu zdanie ,,podaj mi tą książkę" jest niepoprawne? W połączeniu z biernikiem (a książka w tym zdaniu ma właśnie taki przypadek) używamy w liczbie pojedynczej zaimka wskazującego tę - kogo, co? ,,tę książkę". W formie pisanej używamy tę - w połączeniu z biernikiem, a tą – w połączeniu z narzędnikiem, zatem: ,,lubię tę osobę", ,,ale lubię się z tą osobą".
Rola użytkowników języka w kształtowaniu uzusu
Większość ludzi używa zaimka wskazującego ,,tą". Niezależnie od tematu rozmowy, jeżeli kontekst wymaga użycia tego zwrotu, decyzja zawsze pada niezmiennie na zaimek ,,tą". Znaczna część osób, zarówno młodszych i starszych, używa niepoprawnej formy. I nie ma w tym nic złego, ponieważ język jest systemem ciągle ewoluującym, tworzonym przez ludzi go używającego. Jeżeli większa ilość osób korzysta ze złej formy, po pewnym czasie uzus zmieni się na rzecz nowego nawyku. Od tego czasu forma zaimka wskazującego,,tą” będzie uważana za poprawną. Oczywiście dopóki istnieje stara norma, ludzie powinni przestrzegać jej zasad, jeżeli nie chcą mieć opini człowieka ignorującego powszechnie uznane wzorce.
Zapożyczenia językowe jako element uzusu
Innym przykładem słów powszechnie stosowanych i z czasem wchodzących do użycia są wyrazy obce, czyli tzw. zapożyczenia językowe. Przykładów jest dużo - burmistrz, z języka niemieckiego Burgmeister – przejęcie słowa i znaczenia (przewodniczący miasta), spolszczenie pisowni. Drugi przykład – mecz, z języka angielskiego match - przejęcie słowa i znaczenia (starcie sportowe), spolszczenie pisowni. Słowo weekend również jest zapożyczeniem – swego czasu chciano użyć polskiego zamiennika, oznaczającego dokładnie to samo. Jednak ze względu na ogromną popularność i niejako wtopienie się w nasz język zwrotu weekend, próba ta nie udała się. Takie przykłady można mnożyć. Słowa te funkcjonują w naszym języku i przyzwyczailiśmy się do nich.
Obecnie jesteśmy świadkami pojawiania się kolejnych zapożyczeń, które na naszych oczach wchodzą do powszechnego użytku. Przykładem jest słowo ,,tablet'', oznaczające urządzenie do rysowania w programach graficznych lub nowy rodzaj przenośnych komputerów pozbawionych klawiatury.
Przyszłość uzusu i jego wpływ na język
Od nas samych zależy to, czy będziemy mówić poprawnie tak, jak wymaga od nas wzorzec językowy lub dalej używać form nam bliskich, lecz niepoprawnych. Jednak należy mieć na uwadze, że język to system, który nieustannie się zmienia – to wytłumaczenie faktu, dlaczego dziś nie piszemy i nie mówimy, jak ludzie sprzed dwóch wieków. To, co dziś jest rażącym błędem w wymowie, za kolejne sto lat może okazać się normą wzorcową i odwrotnie – to co dziś jest normą, w przyszłości będzie archaizmem, skamieliną, którą używać będą wyłącznie puryści językowi.
Szkolenia, które zwiększą kompetencje językowe
Praca zawodowa, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z klientem, wymaga znajomości reguł gramatycznych, a także dużej świadomości językowej. Te kompetencje można zwiększyć poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju szkoleniach zamkniętych oraz szkoleniach otwartych. Przykładem może być szkolenie zamknięte ,,Poprawność językowa pism urzędowych” lub szkolenie ,,Pismo urzędowe - jako, zrozumiałe i skutecznie” - oba organizowane przez AVENHANSEN. Szkolenia koncentrują się na rozwijaniu umiejętności tworzenia poprawnych językowo i stylistycznie pism urzędowych zgodnych z przyjętą normą językową. Warto zdawać sobie sprawę z tego, że uzus językowy odgrywa kluczową rolę w komunikacji między instytucjami a obywatelami. Język urzędowy, z natury formalny i precyzyjny, opiera się na ustalonych normach i terminologii, które są zrozumiałe i akceptowane w ramach administracji publicznej. Uzus w tym kontekście pomaga w utrzymaniu jasności, oficjalności i jednolitości komunikatów urzędowych.
Chcesz doskonalić swoje umiejętności językowe w kontaktach z innymi?
Rozwijaj swoją karierę dzięki naszym specjalistycznym szkoleniom z komunikacji
Przeczytaj na naszym blogu również:
Maciej Firlit
O autorze:
Założyciel i Prezes Zarządu AVENHANSEN Sp. z.o.o. z ponad 20-letnim doświadczeniem w branży szkoleniowej. Przeszedł wszystkie szczeble kariery zawodowej od sekretarza, przez HR-Managera, po Dyrektora i Prezesa Zarządu. Duży nacisk kładzie na wysoką jakość obsługi klienta. Jego liberalne podejście do zarządzania, bazujące na partnerstwie, słuchaniu innych i dyscyplinie jakościowej, przyczyniło się do sukcesu firmy AVENHANSEN. Jest precyzyjny, nie akceptuje półśrodków i dróg na skróty. Prywatnie największą radość czerpie z podróżowania i obcowania z naturą.
Więcej informacji: Maciej Firlit
